Różnice w efektach depilacji laserowej na twarzy u kobiet, w porównaniu z innymi okolicami ciała

Differences in the effects between laser women?s hair removal for face and other parts of the body

Agata Mańkowska1
Zygmunt Adamski2
Wojciech Kasprzak1

1 Gabinet Lekarski Zakład Fizjoterapii Salus w Poznaniu
2 Zakład Mikologii Lekarskiej i Dermatologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu Kierownik Zakładu: prof. dr hab. n. med. Zygmunt Adamski

Streszczenie

 W przeprowadzonych badaniach najliczniejszą grupę stanowiły kobiety, u których usuwano zbędne owłosienie na twarzy. Projekt obejmował badania długoterminowe, przeprowadzone rok po zakończeniu terapii, których celem było stwierdzenie czy uzyskany efekt jest trwały. Badania wykazały, że trwały efekt terapii zależny jest od depilowanej okolicy ciała. U kobiet mających zbędne owłosienie na twarzy prawdopodobieństwo uzyskania efektu trwałego jest mniejsze w porównaniu do depilacji innych okolic ciała. W celu utrzymania zadowalających rezultatów w tych przypadkach konieczna jest kontynuacja terapii. Niepełne efekty terapii okolic twarzy, które można określić jako częściową, czasową redukcję owłosienia, spowolnienie wzrostu i zmniejszenie grubości włosa oraz poprawę wyglądu skóry, nie powodują braku satysfakcji z przeprowadzonych zabiegów.

Słowa kluczowe: depilacja laserowa, depilacja laserowa twarzy, laser Nd:Yag

 

Abstract 

In the study the largest number of treated group were women with unwanted facial hair. The project was long-term and lasted over one year after the therapy was finished. Its aim was to determine whether the obtained results are permanent or temporary. Studies have shown that effects are dependent upon treated areas. The chances of long-term effects are lower in case of women with unwanted facial hair. In order to keep the desired effects, it is necessary to continue the therapy. However partial effects in case of unwanted facial hair that is partial and temporary reduction in hair growth and its thickness, or improvement in skin appearance still meet patients? satisfaction. 

Key words: laser hair removal, facial laser hair removal, laser Nd:Yag 


 

 

Wstęp

Z medycznego punktu widzenia, posiadanie nadmiernego owłosienia, jeśli nie jest objawem stanu chorobowego, nie stanowi problemu medycznego. Dla wielu osób stan ten może być przyczyną złego samopoczucia i mieć negatywny wpływ na jakość życia [1]. Wśród kobiet chcących pozbyć się zbędnego owłosienia można wyróżnić jednak grupę z objawami hirsutyzmu. Nadmierne owłosienie typu męskiego występuje w przebiegu hiperandrogenizmu. Włosy pojawiają się w takich okolicach, jak podbrzusze, twarz, okolice wokół otoczki gruczołów piersiowych, okolice mostka, pośladki, okolica lędźwiowo-krzyżowa oraz środkowe paliczki palców dłoni [2]. Przyczyn hirsutyzmu jest bardzo wiele, może być on manifestacją wielu chorób. Ważne jest więc ustalenie przyczyn tych zaburzeń oraz odpowiednie leczenie przyczynowe. M. Dalton wyróżnia kilka przyczyn hirsutyzmu: idiopatyczny, jatrogenny, związany z chorobami przysadki mózgowej, związany z chorobami tarczycy, związany z zaburzeniami funkcji jajników (PCOS, guzy jajnika wydzielające androgeny), związany z zaburzeniami funkcji nadnerczy (zespół Cushinga, wrodzone bloki enzymatyczne) [3]. Do najczęstszych przyczyn należy nadmierna produkcja androgenów w jajnikach (np. w zespole policystycznych jajników; polycystic ovary syndrome ? PCOS) lub w nadnerczach (np. wrodzony przerost kory nadnerczy). Stopień nasilenia hirsutyzmu określa się za pomocą skali Ferrimana-Gallweya. Każdą z dziewięciu badanych okolic ciała, najbardziej podatnych na działanie androgenów, ocenia się w skali od 0 (brak owłosienia) do 4 (męski typ). Następnie punkty dodaje się. Suma powyżej 8 uzyskanych przez kobietę punktów świadczy o patologii. Liczba punktów poniżej 8 uznawana jest za prawidłową w odniesieniu do rasy białej i czarnej [4].

Duży odsetek kobiet poddających się zabiegom depilacji laserowej okolic twarzy świadczy o tym, że zbędne owłosienie stanowi dla nich istotny problem. Dodatkowym czynnikiem powodującym frustrację wśród kobiet jest sam proces usuwania włosów. Kobiety zmagające się z problemem włosów na twarzy, w badaniach przeprowadzonych przez Liptona i wsp. określiły, że średnio aż 104 min w tygodniu poświęcają na likwidowanie tych włosów różnymi dostępnymi ?domowymi? metodami. Dwie trzecie ankietowanych kobiet przyznaje się do uporczywej kontroli wyglądu twarzy w lustrze oraz dotykając dłońmi [1]. Usuwanie włosów dostępnymi nielaserowymi metodami (golenie, wyrywanie, woskowanie, depilacja elektryczna, używanie kremów depilacyjnych) prowadzi w konsekwencji do powstawania problemów natury dermatologicznej oraz kosmetycznej w miejscach depilowanych. Najczęściej zgłaszane problemy to: zapalenie mieszka włosowego, wrastanie włosów, hiperpigmentacja i hipopigmentacja pozapalna, powstawanie zmian trądzikowych. U pacjentek, które wielokrotnie przeszły zabiegi usuwania włosów metodą elektrolizy często obserwuje się blizny zanikowe. Wszystkie te czynniki spowodowały, że najliczniejszą grupę wśród osób obserwowanych w prezentowanej pracy stanowiły pacjentki, u których wykonano zabiegi w okolicy twarzy. Podobny rozkład pacjentów, ze względu na okolicę depilowaną, odnotowano w analizach przeprowadzonych przez Styczyńskiego i wsp. na podstawie badań ankietowych [5]. 

W przypadku depilacji laserowej istotnym czynnikiem decydującym o powodzeniu terapii jest kolor włosa. Efekt termiczny wywołany w strukturze docelowej zależny jest od stopnia wysycenia specyficznym chromatoforem. W przypadku depilacji laserowej chromatoforem jest melanina [5, 7, 8, 9, 10, 11]. Koncepcje dotyczące metodyki usuwania włosów sugerują, że komórki macierzyste wybrzuszenia, brodawki i macierz włosa muszą być naświetlane laserem w anagenowej fazie włosa [10, 11]. Jeśli uszkodzenie w tej fazie cyklu nie jest całkowite, włos będzie przechodził w fazę telogenu (będzie wypadać, a następnie odrastać). Czynnik ten powoduje, że już po pierwszym leczeniu wszystkie mieszki włosa mogą zostać zsynchronizowane w fazie wzrostu, zapewniając pacjentowi tymczasową redukcję owłosienia. Mieszek włosowy będzie następnie wracać do anagenu opartego na naturalnym cyklu włosa. Powszechne przekonanie, że podstawą laserowego usuwania włosów jest całkowita destrukcja mieszków włosowych został podważony przez Orringera. Jego badania wykazały, że nie obserwuje się gwałtownych zmian immunohistochemicznych w mieszkach włosowych. Można na tej podstawie wnioskować, że pożądane efekty terapeutyczne w postaci uszkodzenia mieszka włosowego mogą być wynikiem zmian czynnościowych komórek macierzystych [8, 9]. 

Zmiany zachodzące w mieszku włosowym są wynikiem selektywnej fototermolizy. Uszkodzenie struktur docelowych będzie miało miejsce wtedy, gdy zaabsorbują one energię w ilości zdolnej do wywołania uszkodzeń termicznych. Długość zastosowanej fali musi zapewnić selektywne pochłanianie energii przez struktury docelowe, większe niż tkanek otaczających oraz odpowiednią głębokość wnikania energii do tkanki [7, 13, 14]. W przypadku depilacji laserowej kluczowym chromatoforem jest melanina. Zakres długości fal zdolnych osiągnąć cel, jakim jest mieszek włosowy, mieści się w przedziale 630-1200 nm [7]. Fale te są szczególnie dobrze pochłaniane przez melaninę i mieszczą się w zakresie ?okna optycznego skóry?. Czas termicznej relaksacji mieszków włosowych wynosi 40-100 ms (dla włosów terminalnych o grubości 200-300 ?m) [10]. Czas trwania impulsu laserowego musi być równy lub krótszy niż czas termicznej relaksacji mieszka włosowego. W stosowanych obecnie urządzeniach laserowych mierzony jest on w dziesiątkach milisekund. 

Zabiegi usuwania nadmiernego owłosienia wykonywane są również przy użyciu urządzeń IPL z zastosowaniem głowicy emitującej niekoherentną wiązkę światła w zakresie 600-980/1200 nm [9, 16, 17]. 

W odniesieniu do laserowego usuwania włosów istotne jest określenie ?permanentna utrata włosów?. Derickx i wsp. zaproponowali definicję permanentnej utraty włosów jako znaczną redukcję w liczbie włosów terminalnych po leczeniu, która jest stabilna przez okres dłuższy niż kompletny cykl wzrostu mieszków włosowych w danej części ciała. Jeśli włosy nie odrosną po tym czasie, należy uznać, że zostały usunięte na stałe. Sugeruje się, aby okres określany jako ?permanentny? został wydłużony o kolejne 6 miesięcy, bowiem w tym czasie mieszki włosowe mogą również zregenerować się i wejść ponownie w normalny cykl wzrostu włosa [8]. Termin ?czasowa utrata owłosienia? określa natomiast sytuację, kiedy okres opóźnienia wzrostu włosa utrzymuje się przez okres zgodny z fazą telogenu [7, 8, 18]. 

Pacjenci mają zróżnicowane oczekiwania odnośnie do wyników terapii. Permanentna utrata owłosienia nie jest możliwa u każdego pacjenta. Obecnie wiadomo, że w celu uzyskania optymalnych efektów depilacji należy przeprowadzić serię zabiegów. Ilość wykonanych zabiegów w serii uzależniona jest od wielu czynników, dlatego zakres spodziewanych rezultatów można przedstawić pacjentom jako: zmniejszenie liczby włosów, zmniejszenie grubości włosów, spowolnienie odrostu, poprawa wyglądu skóry. 

 

Rodzaj lasera Długość fali
Laser rubinowy (długi impuls) 694nm
Laser diodowy (długi impuls)  800 u 810 nm (zależnie od zastosowanej diody)
Laser aleksandrytowy ( długi impuls) 755 nm
Laser Nd:YAG (długi impuls) 1064 nm

Tabela 1. Urządzenia laserowe stosowane do usuwania nadmiernego owłosienia [5, 9, 10, 11, 15]
Table 1. Laser equipment used for hair removal [5,9,10,11,15]

 

Cel pracy 

Celem pracy jest przedstawienie problemów i porównanie efektów długoterminowych uzyskiwanych po zabiegach laserowego usuwania owłosienia na twarzy oraz w innych okolicach ciała u kobiet. 

 

Materiał i metoda

 Prezentowany artykuł jest częścią projektu badawczego z lat 2006-2010, w którym uczestniczyło łącznie 152 osoby, w tym 134 kobiety, 16 mężczyzn, 2 osoby transseksualne. W tym badaniu przeprowadzono łącznie 290 serii zabiegów laserowego usuwania włosów w różnych okolicach ciała. W badanej grupie pacjentów znalazły się także osoby, które zdecydowały się na przeprowadzenie zabiegów w jednej lub więcej okolicach ciała.

 

Okolica ciała Liczba serii Obserwacje (%)
Razem 290 100
Twarz 123 42
Tzw. linia "bikini" i wzgórek łonowy 57 19
Łydki 39 13
Pachy 15 5
Uda 15 5
Brzuch u kobiet 12 4
Plecy 10 3
Klatka piersiowa i brzuch u mężczyzn 7 2
Brodawki sutkowe u kobiet 3 1
Kark 3 1
Barki 2 1
Pośladki 2 1
Przedramię 1 1

Tabela 2. Liczba serii zabiegów przypadająca na poszczególne okolice ciała
Table 2. Number of treatment series per particular body part

 

Największą grupę uczestniczącą w projekcie stanowiły kobiety, u których zabiegi przeprowadzono w okolicy twarzy. W badaniu uczestniczyło 66 kobiet (urodzonych w latach 1952-1990), co stanowi 43% całej badanej grupy. U tych kobiet przeprowadzono też najwięcej serii zabiegowych (tab. II). Ze względu na różne efekty uzyskiwane w poszczególnych okolicach twarzy, pacjentki oceniały osobno takie partie, jak: wąs, broda, boki twarzy, podbródek i policzki. Jednak w projekcie badawczym w ogólnej analizie statystycznej nie uwzględniono tego podziału. Łącznie w okolicy twarzy przeprowadzono 123 serie zabiegowe. Ilość serii zabiegowych oraz zabiegów wykonanych w poszczególnych partiach twarzy przedstawiono w tabeli III. 

U 33 kobiet poddanych zabiegom depilacji twarzy stwierdzono stopień nasilenia hirsutyzmu wskazujący na patologię (powyżej 8 punktów w skali Ferrimana-Gallweya). 

 

Okolica twarzy Liczba serii Liczba zabiegów
Razem 123 1027
Policzki 3 33
Boczne powierzchnie twarzy 13 167
Podbródek 18 174
Wąs 30 221
Broda 59 432

Tabela 3. Liczba serii zabiegów przypadająca na poszczególne okolice twarzy
Table 3. Number of treatment series per particular part of face

 

Liczba depilowanych okolic twarzy Liczba pacjentów Obserwacje (%)
Razem 66 100
1 okolica 30 46
2 okolice 19 29
3 okolice 4 6
4 okolice 11 16
5 okolic 2 3

Table 4. Rozkład grupy ze względu na liczbę depilowanych okolic twarzy
Table 4. Group distribution based on the number of hair removal on facial areas

 

Parametr Wartość
Długość fali 1064 [nm]
Pompowanie Lampowe
Całkowita energia impulsu 10-30 [J]
Gęstość energii światła 10-120 [J/cm2]
Prowadzenie wiązki Światłowód
Czas trwania impulsu 40 [ms]
Częstotliwość repetycji 1-2 [Hz]
Wiązka pilotująca 660 [nm]

Tabela 5. Parametry lasera Nd:YAG o długości fali 1064nm zastosowanego do depilacji laserowej
Table 5. Parameters of Nd:YAG laser (wavelight: 1064 nm) used for laser hair removal

 

Metody badawcze 

 Projekt części pracy dotyczącej zabiegów depilacji laserowej składał się z następujących etapów: ocena stanu podmiotowego i przedmiotowego przed zabiegami, wykonanie serii zabiegów depilacji laserowej, ocena efektów po trzecim i każdym kolejnym zabiegu, ocena efektów długoterminowych oraz analiza statystyczna.

Badania podmiotowe i przedmiotowe przeprowadzono na podstawie kwestionariusza uwzględniającego następujące dane: rok urodzenia, płeć pacjenta, fototyp skóry według skali Fitzpatricka [12], objawy hirsutyzmu w przypadku kobiet według skali Ferrimana-Gallweya [3], okolica poddana zabiegom, określenie stanu skóry przed rozpoczęciem zabiegów, określenie koloru włosa, określenie stopnia nasilenia owłosienia. Przed przystąpieniem do zabiegów pacjent oraz badacz oceniali niezależnie stopień nasilenia owłosienia według 10-punktowej skali analogowo-wzrokowej VAS dla każdej okolicy poddawanej. Pacjent odpowiadał na pytanie, w jakim stopniu (w skali od 1 do 10) określa stopień nasilenia owłosienia. Zgodnie z zaproponowaną skalą 1 punkt określa brak niepożądanego owłosienia, natomiast ocena 10 określa maksymalne jego nasilenie. W przypadku pacjentów, u których stosowano zabiegi depilacji laserowej na więcej niż jedną okolicę ciała, każda z nich podlegała osobnej ocenie. W przypadku zabiegów w okolicy twarzy, przed każdym zabiegiem sporządzano fotografię wideodermatoskopem FotoFinderdermoskope II i wykorzystując program komputerowy Moleanalyzer. 

Zgodnie z założeniami projektu oraz metodyką przeprowadzanych zabiegów depilacji laserowej do badań zakwalifikowano pacjentów, spełniających następujące kryteria: 
ƒƒ wiek powyżej 18 lat; ƒƒ pisemna zgoda na wykonanie zabiegu i uczestnictwo w badaniu; ƒƒ prawidłowa reakcja skóry po wykonaniu testu laserowego; ƒƒ wszystkie zabiegi depilacji laserowej wykonane tym samym typem urządzenia laserowego Nd:Yag Extreme LP ESCL-2211-01064/30J V1 (ESLT); ƒƒ wykonano co najmniej trzy zabiegi; ƒƒ zabieg był wykonywany przynajmniej miesiąc po terminie ostatniej depilacji woskiem lub depilatorem mechanicznym; ƒƒ kolor włosów umożliwiający uzyskanie efektu terapii: czarny, brązowy i jasnobrązowy (wg skali Fischera i Sallera L-Y) [6]; ƒƒ przerwy pomiędzy zabiegami pierwszym, drugim i trzecim nie były większe niż 12 tygodni; ƒƒ przerwy pomiędzy kolejnymi zabiegami nie były większe niż 52 tygodnie; ƒƒ różnica między oceną stopnia nasilenia owłosienia wg skali VAS dokonana przez pacjenta i badacza nie była większa niż 3 punkty.

Przeciwwskazania do zabiegu: ciąża, świeża opalenizna, aktualne przyjmowanie leków zwiększających wrażliwość na światło oraz stosowanie doustnych retinoidów w ciągu 12 miesięcy poprzedzających zabieg, wcześniejsze poddanie się zabiegom medycznym i kosmetycznym, mogącym wpływać na przebieg terapii w miejscu planowanej depilacji laserowej, np. peelingi medyczne, liczne znamiona barwnikowe w obszarze poddawanym zabiegowi. 

 

Metodyka zabiegów 

W celu wywołania zmian w strukturach włosa odpowiedzialnych za jego wzrost wykonywano serię zabiegów laserowych. Przeprowadzano przynajmniej trzy zabiegi w odstępach czasowych dostosowanych do fazy anagenowej wzrostu włosa (od 4 do 12 tygodni). Zgodnie z tą zasadą odstępy między zabiegami ustalono indywidualnie dla każdego pacjenta zależnie od okolicy oraz cech indywidualnych. Odstępy pomiędzy kolejnymi zabiegami wyznaczano indywidualnie (od 4 do 52 tygodni), zależnie od efektów uzyskanych w poprzednim etapie terapii. Okresy te najczęściej stopniowo ulegały wydłużeniu.

 

A. Pacjentka przed zabiegiem depilacji okolicy brody
Patient before removal on the chin.
B. Pacjentka miesiąc po trzecim zabiegu
Patient one month after the third treatment
C. Pacjentka miesiąc po szóstym zabiegu
Patient one month after the sixth treatment
D. Pacjentka sześć miesięcy po siódmym zabiegu
Patient six months after the seventh treatment

  

A. Pacjentka przed zabiegiem depilacji
okolicy brody
Patient before hair removal on the chin
B. Pacjentka miesiąc po szóstym zabiegu
The patient one month after the sixth
treatment
C. Pacjentka dziewięć miesięcy po siódmym zabiegu
Patient after nine months after the seventh
treatment

 

Energia wiązki laserowej regulowana była w przedziale od 20 J do 30 J w impulsie. Średnica zastosowanej wiązki regulowana była za pomocą soczewki skupiającej, znajdującej się w aplikatorze lasera w przedziale 5-10 mm. Podczas wszystkich zabiegów stosowano taki sam czas trwania impulsu (40 ms). Gęstość energii dostosowywano do fototypu skóry, koloru i grubości włosa oraz indywidualnej wrażliwości pacjenta (40-70 J/cm2). W celu ochrony naskórka przed działaniem urazu termicznego oraz zmniejszeniem dolegliwości bólowych stosowano urządzenie Cryo 5 (Zimmer Elektromedizin), wykorzystujące nawiew zimnego powietrza. Zabieg polegał na równomiernym, jednokrotnym lub wielokrotnym pokryciu wiązką laserową powierzchni skóry poddawanej zabiegowi.

 

Ocena efektów terapii 

Zgodnie z metodyką badania, po trzecim i każdym kolejnym zabiegu pacjent dokonywał oceny efektów terapii. Pacjent oceniał zmianę w ilości włosów wyrażoną w procentach w odniesieniu do stanu przed zabiegami. Ocena czynników mających wpływ na zadowolenie z przeprowadzonych zabiegów depilacji laserowej oparta była na subiektywnych odczuciach pacjenta. W większości przypadków ocena efektów zabiegów przez badacza była niemożliwa. Do zabiegu pacjenci zgłaszają się z włosami dokładnie usuniętymi z powierzchni skóry za pomocą maszynki do golenia włosów. Większość pacjentek, szczególnie przeprowadzających zabiegi w okolicy twarzy, nie godziła się również na posiadanie nawet niewielkiego odrostu na powierzchni skóry. Dokładne zgolenie włosów przed wizytą w gabinecie uniemożliwia ocenę ich ilości przez badacza. W związku z tym faktem ocena efektów zabiegów dokonana została na podstawie informacji pozyskanych od pacjenta.

Efekty odległe zabiegów (efekt długoterminowy) analizowano po roku od zakończenia terapii, na podstawie informacji pozyskanych od pacjenta. Pacjent oceniał zmianę w ilości włosów wyrażoną w procentach w stosunku do stanu przed zabiegami. Ocena efektów długoterminowych miała na celu stwierdzenie czy przeprowadzony proces terapeutyczny miał charakter trwałej zmiany.

 

A. Pacjentka przed zabiegiem depilacji okolicy brody i podbródka (blizny spowodowane wcześniej wykonanym zabiegiem elektrolizy)
Patient befote treatment of hair removal on the chin and on the chin area(scar tissue caused by the previously electrolysis treatment)

B. Pacjentka miesiąc po trzecim zabiegu
Patient one month after sixth treatment

 

 

C. Pacjentka miesiąc po szóstym zabiegu
Patient one month after the sixth treatment

 

 

D. Pacjentka sześć miesięcy po siódmym zabiegu (pomiędzy zabiegami pacjentka usuwała mechanicznie włosy tylko z okolicy brody, cienkie włosy okolicy podbródka nie wymagają usuwania)
Patient six months after the seventh treatment (between treatments patient mechanically removes hair from beard area, thin hair around the chin does not require removal)

 

Analiza statystyczna

 Analiza statystyczna otrzymanych wyników została przeprowadzona za pomocą oprogramowania Statistica 9,0 PL? oraz Excel 2007?. We wszystkich przeprowadzonych testach przyjęto za istotny statystycznie poziom ufności p ? 0,05.Analizy jakościowe poprzedzono testami danych wejściowych. Użyto testów Kołmogorowa- ?Smirnowa z poprawką Lillieforsa. Testy wykazały, że charakter poszczególnych grup nie ma rozkładu normalnego, dlatego do analizy i oceny wyników zastosowano testy nieparametryczne. W analizie wykorzystano obliczenia: mediany (środkowej wartości pomiaru), kwartyla górnego i dolnego (rozstępu kwartalnego), minimum oraz maksimum pomiaru. Wyniki analiz przedstawiono za pomocą wykresów typu ?ramka-wąsy?, w których punkt centralny oznacza środkową wartość pomiaru, ramka ? rozstęp kwartylny, a wąsy ? zakres od minimum do maksimum wartości pomiarowych.

A. Pacjentka przed zabiegiem depilacji okolicy brody i podbródka
Patient before treatment of hair removal on the chin and on the chin area
B. Pacjentka miesiąc po trzecim zabiegu
Patient one month after the third treatment

C. Pacjentka miesiąc po szóstym zabiegu
Patient one month after the sixth treatment
D. Pacjentka miesiąc po siódmym zabiegu
Patient one month after the seventh treatment

 

 

A. Pacjentka przed zabiegiem depilacji okolicy górnej wargi
Patient before treatment of hair removal of upper lip area
B. Pacjentka miesiąc po trzecim zabiegu
Patient one month after the third treatment

 

Wyniki

Na pierwszym etapie badań statystycznych przeanalizowano efekty depilacji laserowej w grupie pacjentek poddanych zabiegom depilacji twarzy. Ilość pomiarów ulegała zmniejszeniu po kolejnych zabiegach, ponieważ terapię zakończyły osoby, które we własnej ocenie uzyskały efekt satysfakcjonujący, terapia nie przyniosła zadowalających w ich ocenie efektów z innych powodów, np. ekonomicznych, zdrowotnych. Wpływ na liczebność grupy miał fakt rozpoczęcia zabiegów w różnym czasie obejmującym lata 2006- ?2009. 


Wykres 1. Wyniki ubytku włosów w stosunku do stanu przed zabiegami w okolicy twarzy
Diagram 1. Results in hair reduction on face with comparison to condition before treatments

 Wyniki analizy statystycznej redukcji owłosienia u pacjentek, u których wykonano zabiegi w okolicy twarzy przedstawiono w tabeli VI oraz na wykresie 1. Po trzecim i czwartym zabiegu uzyskano takie same pomiary środkowej wartości oraz rozstępu kwartylnego. Mediana wyniosła 40%, natomiast rozstęp 30-50%. Zanotowane maksimum to 80% i 90%, natomiast minimum 0%. Po piątym i szóstym zabiegu mediana wyniosła 50%, rozstęp kwartylny 30-70%, minimum pozostało nadal zerowe, a maksimum 90%. Po siódmym zabiegu środkowy pomiar wyniósł również 50%, ale rozstęp kwartylny przesunął się do wartości 40-70%. Po ósmym, dziewiątym i dziesiątym zabiegu mediana wzrosła do wartości 70%. Rozstęp kwartylny wynosił 50-80%, ale w tej grupie znalazły się również osoby, które po tych zabiegach uzyskały efekt 90%.

  

Zabieg Liczba pomiarów Obserwacje % Mediana Minimum pomiaru Kwartyl dolny Kwartyl górny
3 124 100 40 0 90 50
4 114 91 40 0 80 50
5 98 79 50 0 90 60
6 88 70 50 0 90 60
7 76 61 50 10 90 70
8 68 54 60 10 90 80
9 52 41 65 20 90 80
10 45 36 70 30 90 80
11 35 28 70 30 90 80
12 28 22 65 30 90 80
13 24 19 55 30 90 80
14 24 19 55 30 90 80
15 17 13 60 30 90 80
16 9 7 60 40 80 60
17 5 4 70 70 70 70
18 5 4 80 80 80 80

Tabela 6. Wyniki ubytku włosów w stosunku  do stanu przed zabiegami w okolicy twarzy
Table 6. Results in hair reduction on face with comparison to contdition before treatments

 

W czasie trwania projektu badawczego przeprowadzono łącznie 290 serii zabiegowych. Zgodnie z założeniami projektu, rok po ostatnim zabiegu, jeśli pacjent nie zgłosił się na ponowny zabieg, proces terapeutyczny uważano za zakończony. W grupie pacjentów objętych badaniem wykonano 148 serii zabiegowych, które uznano za zakończone. W pozostałych przypadkach pacjenci nadal kontynuowali terapię lub nie minął rok od ostatniego przeprowadzonego zabiegu. Z grupy pacjentów, którzy zakończyli terapię, informacje o efektach długoterminowych otrzymano w 138 przypadkach. W pozostałych przypadkach (10 serii zabiegowych), z przyczyn niezależnych od badacza nie uzyskano informacji o efektach długoterminowych.

 

Po zabiegu 3 4 5 6 7 8 9
Liczba serii 8 26 12 32 25 26 9
Obserwacje % 6 19 7 23 18 19 8
Mediana 55 90 90 80 90 90 90
Minimum 0 0 30 20 0 0 80
Maksimum 70 90 100 90 90 100 100
Kwartyl dolny 30 70 85 70 80 80 80
Kwartyl górny 70 90 90 90 90 90 90

Tabela 7. Wyniki efektu długoterminowego po zakończeniu serii
Table 7. Long-term effect results after the end of the series


Wykres 2. Rozkład grupy z uwzględnieniem informacji o długoterminowym efekcie końcowym
Diagram 2. Group distribution including information about long-term result


Na wykresie 2 i w tabeli VII przedstawiono rozkład badanej grupy z uwzględnieniem informacji, w jaki sposób pacjenci ocenili efekt terapii. Analiza statystyczna wykazała, że aż 69 serii zabiegowych zakończono z 90% efektem redukcji owłosienia w stosunku do stanu przed terapią i 4 serie z efektem 100%. Dwadzieścia sześć serii zakończono efektem 80% redukcji owłosienia i 22 serie 70% redukcji. W grupie badań długoterminowych byli również pacjenci, którzy efekt terapii ocenili na 0%, co oznacza, że wykonanie przynajmniej trzech zabiegów nie przyniosło poprawy (wykres 3). Biorąc pod uwagę rozkład uzyskanych efektów, najliczniejszą grupę (87% całej grupy badań długoterminowych) stanowią osoby, które uzyskały efekt ? 70% redukcji owłosienia. U pacjentów, u których uzyskano taki efekt, przeprowadzono od 4 do 9 zabiegów. W grupie badań długoterminowych maksymalna ilość przeprowadzonych zabiegów to 9. U żadnej z osób uczestniczących w projekcie badawczym, która wykonała więcej niż 9 zabiegów nie zbadano efektu długoterminowego. 

Depilowana okolica/grupa Cała grupa objęta badaniem Grupa badań długoterminowych
Okolica ciała Liczba serii Obserwacje (%) Liczba serii Obserwacje (%)
Razem 290 100 138 100
Twarz 123 42 19 13
Tzw. linia bikini i wzgórek łonowy 57 19 48 34
Łydki 39 13 31 22
Pachy 15 5 7 5
Uda 15 5 11 7
Brzuch u kobiet 12 4 8 5
Plecy 10 3 5 3
Klatka piersiowa i brzuch u mężczyzn 7 2 8 5
Brodawki sutkowe u kobiet 3 1 1 1
Kark 3 1 - -
Barki 2 1 - -
Pośladki 2 1 - -
Przedramię 1 1 - -

Tabela 8. Liczba serii zabiegowych w całej grupie oraz w grupie badań długoterminowych z podziałem ze względu na depilowaną okolice
Table 8. Number of treatments series in the whole group and in the long-term effect group with division for hair removal areas

 

|
Wykres 3. Wyniki efektu długoterminowego 
Diagram 3. Long-term effect results

 

W tabeli VIII przedstawiono całą grupę pacjentów biorącą udział w badaniu oraz grupę, która zakończyła terapię ze zbadanym efektem długoterminowym. W tej części analizy statystycznej został uwzględniony podział grup ze względu na depilowaną okolicę. Zabiegi depilacji laserowej na twarzy rozpoczęły pacjentki, u których wykonano 123 serie zabiegowe, co stanowiło 42% całej grupy badanej. Efekt długoterminowy zbadano w tej okolicy po zakończeniu 19 serii zabiegowych, co stanowi tylko 13% grupy badań długoterminowych. Widać bardzo dużą różnicę w tych rozkładach. Pacjentki, u których nie zmierzono efektu długoterminowego nadal kontynuują terapię (przynajmniej raz do roku wykonuje się zabieg). Największą liczbę badań długoterminowych uzyskano w okolicy tzw. linii bikini i wzgórka łonowego (34%), a następnie łydek (22%). W obu tych grupach zakończono najwięcej serii. Najmniej serii zakończono w depilacji okolicy twarzy.

 

Omówienie

Na podstawie zebranych w badaniu danych można stwierdzić, że najliczniejszą grupę stanowiły pacjentki, u których przeprowadzono zabiegi depilacji w okolicy twarzy. W tej grupie przeprowadzono najwięcej zabiegów w serii, zbadano tu najmniej efektów długoterminowych. Także w tej grupie znajdowało się najwięcej pacjentek, u których efekt długoterminowy oceniono na 0%. Z obserwacji wynika, że efekty depilacji twarzy zależą również od jej okolicy. Najczęściej trwały efekt uzyskiwano w okolicach, takich jak bikini i łydki.

Z informacji uzyskanych od pacjentek wynika, że nieuzyskanie efektu długoterminowego nie powoduje braku satysfakcji z przeprowadzonych zabiegów. Uwzględniając wszystkie uzyskane rezultaty można stwierdzić, że pomimo potrzeby ciągłej kontynuacji terapii pacjentki deklarują wysoki poziom satysfakcji. Czasowa utrata znacznej ilości włosów obserwowana pomiędzy zabiegami, spowodowana indukowaniem fazy telogenu oraz wolniejszy wzrost włosa, ogranicza konieczność stosowania innychmetod depilacji (golenie, kremy depilacyjne). Poza tym pacjentki deklarują, że odrastające włosy są znacznie cieńsze i mniej widoczne na skórze. Czynniki te wpływają na poprawę wyglądu skóry oraz rzadsze występowanie problemów dermatologicznych.

Z przeprowadzonych badań wynika, że po uzyskaniu redukcji owłosienia na poziomie 70% pacjentki kontynuują terapię, natomiast przerwy pomiędzy zabiegami wydłużają się. W niektórych przypadkach pacjentki deklarują potrzebę wykonania zabiegu raz na 3-6 miesięcy, a niekiedy nawet raz w roku. Podobnie sugerują Lévy i wsp., we wnioskach z przeprowadzonych badań określają, że prawdopodobnie powodem satysfakcji jest opóźnienie we wzroście włosa u pacjentek z objawami hirsutyzmu [19]. Badania satysfakcji z wykonanych zabiegów depilacji przeprowadzone przez Loo i wsp. wśród kobiet z objawami hirsutyzmu dowiodły, że pacjentki wykazywały wysoki poziom zadowolenia, mimo że nie uzyskały całkowitej trwałej redukcji włosów na twarzy [20]. W ciągu dziesięciu lat własnych obserwacji długotrwałych efektów zabiegów, zdarzały się również takie osoby, u których zgodnie z obowiązującą terminologią uzyskano efekt trwały, jednak po paru latach zgłosiły się ponownie na terapię z powodu pojawienia się włosów. 

Spośród kobiet poddanych zabiegom depilacji laserowej w okolicy twarzy u ponad 45% stwierdzono cechy hirsutyzmu wskazujące na patologię. Wszystkie pacjentki z punktacją powyżej 8, które wcześniej nie podjęły leczenia, były kierowane na konsultacje lekarskie. Aż 89% pacjentek z objawami hirsutyzmu konsultowało wcześniej przyczyny nadmiernego owłosienia, jednak u ponad 75% spośród nich nie stwierdzono ewidentnych przyczyn nadmiernego owłosienia (hirsutyzm idiopatyczny). W przypadku pacjentek leczonych farmakologicznie rodzaj terapii stosowany przez lekarza ginekologa i/lub endokrynologa może mieć wpływ na efekt depilacji laserowej. Ze względu na brak jednoznacznych danych dotyczących rodzaju stosowanej terapii farmakologicznej, przerwy w leczeniu, zmiany stosowanych leków, czynniki te w ocenie efektów zabiegów depilacyjnych nie zostały uwzględnione. Z obserwacji wynika, że u pacjentek, u których stosowano regularnie farmakoterapię, uzyskiwano lepsze efekty. Badanie efektów połączenia terapii farmakologicznej z terapią laserową wymaga dalszych obserwacji. Obecnie uważa się, że laserowa depilacja u pacjentek z objawami hirsutyzmu powinna być prowadzona równocześnie z terapią farmakologiczną. Farmakoterapia bez laseroterapii nie zapewni pacjentce szybkiej utraty niepożądanego owłosienia, z kolei laserowa depilacja nie będzie w pełni skuteczna bez leczenia farmakologicznego [3]. O zależnościach tych pacjentka powinna być poinformowana przed podjęciem terapii laserowej.

Zgłaszane różne rezultaty depilacji w poszczególnych partiach twarzy przez pacjentki, u których wykonano depilację na więcej niż jednej okolicy wskazuje, że na rezultaty zabiegu mogą mieć wpływ dodatkowe czynniki niezależne od czynników wywołujących objawy hirsutyzmu. Z obserwacji wynika, że najlepsze i najszybsze efekty uzyskuje się zazwyczaj w bocznych partiach twarzy oraz okolicach podbródka. Nieco gorsze na brodzie, a najgorsze na górnej wardze. Związane jest to prawdopodobnie z głębokością, na której usytuowane są mieszki włosowe. Nie obserwowano natomiast zależności efektu zabiegu od grubości włosa w tych okolicach. Przykładowo włosy na bokach twarzy, zarówno cienkie, jak i grube równie dobrze reagowały na terapię. Z zabiegów na okolicę wąsa, niezależnie od grubości posiadanych włosów, pacjentki były najmniej zadowolone. Poczynione obserwacje wymagają dalszego wyjaśnienia oraz badań. 

 Wyniki wskazują, że prawdopodobnie u większości pacjentek, u których przeprowadzano zabiegi w okolicy typowej dla owłosienia męskiego, takiej jak twarz, nie jest możliwe uzyskanie trwałych efektów na wysokim poziomie. W celu utrzymania zadowalających rezultatów w większości przypadków należy kontynuować terapię. Potwierdzeniem tej tezy jest ilość zabiegów i czas trwania terapii w tych grupach. Odpowiedź na pytanie: ?czy przerwanie terapii, po osiągnięciu efektu na określonym poziomie, powoduje utrzymanie się tych rezultatów przez dłuższy czas?? ? wymaga odrębnych badań. Uzyskane w tym projekcie wyniki są niejednoznaczne, sprawdzenie tej tezy wymaga przeprowadzenia znacznie większej ilości obserwacji.

 

Wnioski 

 

Piśmiennictwo 

 1. Lipton M.G., Sherr L., Elford J., Rustin M.H., Clayton W.J.: Women living with facial hair: the psychological and behavioral burden. J Psychosom Res 2006, 6, 161-8.

2. Wilk M., Adamski Z.: Choroby włosów i owłosionej skóry głowy, [w:] Dermatologia dla kosmetologów. Adamski Z., Kaszuba A. (red.). Wydanie II, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2010.

3. Szpringer E.: Dermatologiczne konsekwencje hiperandrogenizmu u kobiet z PCOS. Leczenie zaburzeń funkcji jednostki włosowo-łojowej: hirsutyzmu. DermatolEstet 2009, 11, 79-81.

4. Rosenfild R.L.: Co każdy lekarz powinien wiedzieć o zespole policystycznych jajników. Dermatologia i kosmetologia praktyczna. 2008, 3, 10-7.

5. Styczyński P., Oblong J., Ahluwalia G.S.: Removal of unwanted facial hair, [w:] Cosmetic applications of laser and light ? based system. Ahluwalia G.S. (ed). William Andrew Inc. 2009.

6. Prokopec M., Glosová L., Ubelaker D.H.: Change in hair pigmentation in children from birth to 5 years in a central european population (Longitudinal Study). Forensic Science Communication 2000, 2. 

7. Anderson R.R., Ross E.V.: Oddziaływanie promieniowania laserowego z tkanką biologiczną, [w:]. Laserowa chirurgia kosmetyczna. Fitzpatrick R.E., Goldman M.P. (red.). Urban & Partner, Wrocław 2004.

8. Choi M.C., Dover J.S., Dierickx C.D., Grossman M.: Laserowe usuwanie owłosienia, [w:] Lasery i światło. Goldberg D.J. (red.). Tom I, Elsevier Urban & Partner, Wrocław 2009.

9. Goldberg D.J.: Hair removal using light ? based system, [w:] Cosmetic applications of laser and light ? based system. Ahluwalia G.S. (ed.). William Andrew Inc. 2009.  10. Ko D., Lask G.P., Lowe N.J.: Hair removal, [w:] Laser in cutaneous and cosmetic surgery. Lask G.P., Lowe N.J. (ed). Churchill Livingstone 2000.

11. Olsen E.A.: Methods of hair removal. J Am Acad Dermatol 1999, 40, 143-55.

12. Sterry W., Paus R., Burgdorf W.: Dermatologia. Wydawnictwo Czelej, Lublin 2009.

13. Anderson R.R., Parrish J.A.: Selective photothermolysis: Precise microsurgery by selective absorption of pulsed radiation. Science 1983, 220, 524-527.

14. Sawcer D., Lowe N.J.: Laser physics for clinicians, [w:] Laser in cutaneous and cosmetic surgery. Lask G.P., Lowe N.J. (ed). Churchill Livingstone 2000.

15. Wanner M.: Laser hair removal. Dermatol Ther 2005, 18, 209-216.

16. Sadick N.S., Weiss R.A., Shea C.R., Nagel H., Nicholson J., Pietro V.C.: Long ? term photoepilation using a broad-spectrum intense pulsed light source. Arch Dermatol 2000, 136, 1336-40.

17. Toosi P., Sadighha A., Sharifian A., Razavi G.M.: A comparison study of the efficacy and side effects of different light sources in hair removal. Lasers Med Sci 2006, 21, 1-4.

18. Dierickx C.D., Grossman M.C., Farinelli W.A., Anderson R.R.: Permanent hair removal by normal mode ruby laser. Arch Dermatol 1998, 134, 837-42. 

19. Lévy J.L, Trelles M.A., de Ramecourt A.: Epilation with a long-pulse 1064nm Nd:YAG laser in facial hirsutism. J Cosmet Laser Ther 2001, 3, 175-9.

20. Loo W.J., Lanigan S.W.: Laser treatment improves quality of life of hirsute females. Clin Exp Dermatol 2002, 27, 439-41.